Podstawy naukowe Metod Rozpoznawania Płodności.

Kategoria: Podstawy płodności

05 marzec 2014

Wyznaczanie okna płodności według metod rozpoznawania płodności.

W 1987 Światowa Organizacja Zdrowia ( WHO) wydała zalecenie promujące naturalne planowanie rodziny pod nazwą metody rozpoznawania płodności – MRP (ang. fertility awarnesss methods).

W/g definicji WHO z 1986 r.  naturalne planowanie rodziny  obejmuje metody planowania i odkładania poczęcia w oparciu o samoobserwację naturalnie występujących w cyklu miesiączkowym kobiety objawów płodności i niepłodności.  Badania wskazują, że prawidłowa edukacja kobiet/ par w zakresie rozpoznawania płodności jest kluczem do poprawności określania fazy płodności i faz niepłodności w cyklu miesiączkowym. Skuteczność ta może sięgać do 99,5%.

Termin współżycie celowane (ang. selective intercourse) ma swą długą, zakorzenioną w religii, filozofii i nauce  historię. Zamysł współżycia seksualnego celem odłożenia lub planowania poczęcia istnieje w zapisach i dokumentach od czasów starożytności, ale właściwe fundamenty w zrozumieniu cykliczności płodności kobiecej oraz trwałości płodności męskiej zostały stworzone na przełomie wieku XIX i XX.Płodność wiąże się w sposób ścisły z tzw. rytmem biologicznym – zegarem cyklicznych przemian w cyklu miesiączkowym kobiety oraz rytmem  dojrzewania i przygotowania komórek rozrodczych mężczyzny i kobiety. Zjawiska te leżą u podstaw jednego z podstawowych funkcji organizmu człowieka – prokreacji.

Cykl miesiączkowy kobiety to kompleks powtarzających się w określonych odstępach czasu zmian hormonalnych, zsynchronizowanych ze zmianami morfologicznymi i autoparakrynnymi. Podstawowym choć niejednym celem tych przemian jest przygotowanie narządu rodnego  kobiety do zapłodnienia  i utrzymania ciąży. 

W zależności od przyjętego kryterium cykl miesiączkowy kobiety można podzielić  na:

• fazę wzrostu ( proliferacji ) i fazę wydzielniczą ( sekrecji )
• na fazę dojrzewania pęcherzyka jajnikowego i fazę luteinizacji pęcherzyka jajnikowego ( faza ciałka żółtego )
• na fazę estrogeno i progesterono zależną
• na fazę niepłodności przedowulacyjnej, płodności oraz niepłodności poowulacyjnej

Wieloletnie badania oparte na zrozumieniu mechanizmów płodności męskiej i żeńskiej umożliwiły dogłębne zrozumienia języka ciała (ang. body language) i przełożenie go na proste zasady samoobserwacji biomarkerów płodności, standaryzację tych wskaźników i prace nad nowymi technologiami w dziedzinie rozpoznawania płodności.

 Obecnie wśród metod rozpoznawania płodności wyróżniamy:

1. Metodę rytmu (kalendarzową) – o znaczeniu historycznym !!!
2. Metody jednowskaźnikowe:
   1.                       a.            Termiczna ścisła
   2. Owulacji Billingsów, CREIGHTON MODEL 
   3. Metody wielowskaźnikowe:

a. Termiczna poszerzona

b. Wielowskaźnikowe - tzw. objawowo-termiczna (Rötzer, Angielska, Kippley, Niemiecka, Polska)

1. Nowe Technologie, tj. metody oparte na najnowszych osiągnięciach nauki sprowadzające obserwacje płodności do prostych, możliwych do wykonania w domu testów lub pomiarów np. Persona, Cyclotest, Baby Lady Comp, OvaCue, itp.

Do głównych wskaźników (biomarkerów) płodności kobiecej zaliczamy:

• śluz szyjkowy
• podstawową, spoczynkową  temperaturę ciała (PTC)
• zmiany w rozwarciu, konsystencji i położeniu szyjki macicy 

Karta obserwacji - cykl typowy 

źródło : Materiały edukacyjne Polskiego Stowarzyszenia Nauczycieli Naturalnego Planowania Rodziny , 2009

Ostatnie 50 lat stało się przełomem w dziedzinie określenia tzw. okna płodności (ang fertility window). Wykazano korelację czasową miedzy jajeczkowaniem, a obserwowanym przez kobiety pierwszym dniem wyższej PTC (Flynn, Kramarek, Rötzer, Deluga) oraz między szczytem szyjki macicy i śluzu szyjkowego, a owulacją. (Billings, Flynn, Casey, Hilgers, Cortesi, Deluga) oraz tzw. indywidualnymi objawami  domniemanego jajeczkowania.

 Badania nad śluzem szyjkowym zapoczątkowane w latach 50-tych przez prof. E. Odeblada przyniosły nową jakość w rozumieniu funkcji szyjki macicy w procesie prokreacji. W 1972 WHO zaproponowało określenie szyjki macicy i śluzu szyjkowego mianem biologicznej zastawki (ang. biological valvue). Wykazano korelację różnych typów śluzu szyjkowego występujących podczas cyklu z obecnością tzw. kanałów dendrytycznych, wskaźnikiem Inslera (Flynn, Rötzer,  Hilgers, Billings), zmianami hormonalnymi (Brown, Gnoth, Freundl),  zmianami ph śluzu szyjkowego (Górecki) oraz obrazem USG jajników z kluczowym zjawiskiem cyklu tj. jajeczkowaniem. Podobne wyniki przyniosły badania korelacji wyżu podstawowej temperatury ciała z czasem najwyższej płodności.

 Warto podkreślić  możliwość szczegółowej diagnostyki cyklu miesiączkowego z punktu widzenia potencjalnej płodności wykorzystując zapis wg. model Creighton do zlecenia badań USG czy badań hormonalnych (ang. targeted hormonal assesment).

Badań co do efektywności MRP jest bardzo dużo i wskazują one na wysoką korelację samoobserwacji z właściwym wyborem współżycia płciowego w zależności od planów prokreacyjnych. Najwyższym wskaźnikiem korelacji charakteryzują się metody wielowskaźnikowe. Ostatnie badania niemieckie z 2007 r. wskazują na IP rzędu 0,4-0,6.  Model Creighton charakteryzuje się podobną efektywnością.

Podsumowując należy jeszcze raz zwrócić uwagę na długą historię poznawania mechanizmów rządzących ludzką prokreacją oraz na nowe horyzonty i perspektywy wykorzystania tej wiedzy. Opracowano szereg narzędzi wspomagających rozpoznawanie płodności jak i jej diagnozowanie. Płodność jako zintegrowany element zdrowia ludzkiego zyskuje coraz większe zainteresowanie zwłaszcza, że jej ochrona staje się wymogiem XXI wieku.  Daje nam to prawo do uznania metod rozpoznawania płodności  (MRP) za skuteczne, bezpieczne, ekologiczne metody planowania rodziny, zawierające elementy edukacyjno profilaktyczne oraz diagnostyczno-terapeutyczne o dobrze poznanych podstawach naukowych.

Piśmiennictwo:

1. Skałba P. Endokrynologia Ginekologiczna  PZWL Warszawa1998

1. Szymański Z. Płodność i planowanie rodziny PAM Szczecin 2004
2. Troszyński M. Naturalne planowanie rodziny PSNNPR  Warszawa 2006
3. Pawelczyk L. Niepłodnośc jako problem społeczno-ekonomiczny w Polsce. Dwumiesięcznik NPR I 2006
4. Family Planning and Population Division of Family Health WHO/MCH/FPP/93.2
5. Fijałkowski W. Ekologia Rodziny Rubikon 2001
6. Deluga A, Szymański Z. Wykorzystanie wyników badań z zakresu cyklu miesiączkowego w edukacji zdrowotnej  Dwumiesięcznik NPR 2/2004
7. Nowak J, Nycz-Wasilec P. O skuteczności modelu Creightona . Dwumiesięcznik NPR 3,4/2002
8. Gnoth Ch. Naturalne planowanie rodziny i niespełnione pragnienie posiadania dziecka  cz. I i II  NPR  5 i 6/2004
9. Klaus H. NFP: a review NFP CenterWashington ,D.C 1995
10. Wieczorek. W, Flader E, Krupa R, Płońska J, Zaremba A . Naturalne planowanie rodziny w ujęciu wybranych dyscyplin naukowych  Lublin INoR 2008
11. Materiały konferencyjne Ginekologia i położnictwo 2009, 2010 Medycyna praktyczna
12. Ginekologia po Dyplomie tom13 nr. 2 III 2011
13. Rotzer J Ja i mój cykl od okresu pokwitania do lat przejściowych  INER 2007
14. Kippley J.S Sztuka Naturalnego planowania rodziny LMM 2009
15. Colombo R. Embrion to już człowiek- Kiedy zaczęło się moje życie- 2001  Krajowy Zespół Promocji Naturalnego Planowania Rodziny Instytut Matki i Dziecka Warszawa
16. Hilgers T W.  Medical & Surgical practice In NaPro TECHNOLOGY  Pope Paul VI Institute .Omaha Nebraska 2004

• Następny artykuł